مراجعه به متن قطعنامه های شورای امنیت از 1696 تا 1929 روشن می کند که چرا این مسئله تا این حد مهم است.
مسئله تحریم های تسلیحاتی، نخستین بار در قطعنامه 1747 مطرح شده است. پاراگراف 5 اجرایی این قطعنامه، صادرات سلاح های متعارف توسط ایران را ممنوع اعلام می کند؛ صادرات سلاح های متعارف به ایران اما در این قطعنامه ممنوع نمی شود و قطعنامه صرفا از کشورها می خواهد در این باره مراقب باشند. این موضوع بدون تغییر، در پاراگراف 8 اجرایی قطعنامه 1803 تکرار شده است. با این حال، قطعنامه 1929 اصلی ترین قطعنامه ای است که یک تحریم تسلیحاتی کم و بیش کامل علیه ایران اعمال می کند.
در پاراگراف 8 اجرایی این قطعنامه آمده است: «شورای امنیت تصمیم می گیرد که همه کشورها میباید مانع از تامین و فروش مستقیم و غیرمستقیم هرگونه تانکهای جنگی، ماشینهای جنگی زرهی، سیستمهای دارای کالیبر سنگین، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی، ناوها، موشکها یا سیستمهای موشکی که در زمره سلاحهای متعارف [غیرهستهای] ثبت شده در سازمان ملل هستند، تجهیزات مرتبط با آنها از قبیل قطعات یدکی و اقلامی که توسط شورای امنیت یا کمیته پیگیری کننده قطعنامه 1737 (2006) [موسوم به «کمیته»] مشخص شدهاند، از خاک این کشورها یا توسط اتباع و شخصیتهایی تحت حاکمیت قضایی این کشورها یا تحت کشتیها یا هواپیماهای زیر لوای این کشورها حتی اگر در خاک این کشورها آغاز شده یا نشده باشد، به ایران شوند. شورای امنیت همچنین تصمیم می گیرد که همه کشورها میبایست مانع از تامین آموزشهای فنی، منابع و خدمات مالی، رهنمود یا دیگر خدمات و کمکهایی که مرتبط با تامین، فروش، انتقال و تهیه، ساخت، نگهداری و استفاده از چنین تسلیحات و مواد مرتبط با آنها به ایران از طریق اتباع خود یا از طریق خاک خود شوند؛ شورای امنیت در این راستا از همه کشورها میخواهد تا هوشیاری و محدودیتها بر تامین، فروش، انتقال، تهیه، ساخت و استفاده از همه تسلیحات فوقالذکر و مواد مرتبط با آنها را به اجرا درآورند».
پاراگراف 9 مشخصا به برنامه موشک های یالستیک ایران اشاره می کند و می گوید: «شورای امنیت تصمیم میگیرد که ایران نباید هیچ یک از فعالیتهای مربوط به موشکهای بالستیکی را انجام دهد. موشکهایی که قادر به حمل و پرتاب سلاح های هستهای باشند و از جمله پرتابهایی که با استفاده از فناوری موشک بالستیک انجام میگیرد و این که کشورهای جهان میباید همه تدابیر لازم برای ممانعت از انتقال فناوری یا کمکهای فنی به ایران در رابطه با این فعالیتها را اتخاذ کنند».
مجموعه ادبیات به کار رفته در قطعنامه های شورای امنیت درباره برنامه تسلیحات متعارف ایران حاوی چند نکته اساسی است:
1- قطعنامه ها در تمامی موارد، هم زمان با هدف گرفتن برنامه هسته ای ایران –با تاکید بر غنی سازی و بازفرآوری- برنامه موشکی ایران را هم هدف گرفته است. این امر از همان نخستین پارگراف های قطعنامه 1696 آغاز و تا قطعنامه 1929 مستمرا پیگیری شده است. اساسا قطعنامه های شورای امنیت –و مهم تر از آن، دستگاه سیاستگذاری امنیتی غرب- برنامه های موشکی و هسته ای ایران را یک برنامه واحد ارزیابی می کند و تفکیکی میان آنها قائل نیست. در تمامی قطعنامه های صادر شده علیه ایران هر جا ممنوعیت یا محدودیتی برای افراد، تجهیزات، مواد، قطعات و مکان های هسته ای مقرر شده، این امر عینا برای برنامه موشک های بالستیک ایران نیز تکرار شده است.
2- در منطق امنیتی غرب، برنامه موشکی ایران نه یک برنامه مستقل، بلکه ابزار پرتاب سلا ح هسته ای است که آنها ساختن آن را هدف اصلی برنامه هسته ای ایران در نظر می گیرند. این امر در ارزیابی های اطلاعاتی که جیمز کلاپر مدیر اطلاعات ملی امریکا در سال های گذشته به کنگره ارائه کرده، بارها تکرار شده و بخشی از ادبیات رسمی امنیتی امریکا علیه ایران است. همچنان که در برخی متون پایه این حوزه برنامه ماهواره ای ایران نیز همزمان علاوه بر اینکه توجیهی است برای توسعه موشک های بالستیک برد بلند در ایران، عنصر اصلی در ناوبری، هدایت و کنترل موشک بالستیک حامل کلاهک هسته ای ایران نیز در نظر گرفته می شود. این نگاه تهدید پایه، زیرساخت اغلب سیاستگذاری هایی است که امریکا و کشورهای غربی در یک دهه گذشته علیه برنامه های امنیت ملی ایران انجام داده اند و هیچ نوعی از ترتیبات اعتمادسازی هم این دیدگاه آنها را تغییر نداده است.
3- علاوه بر این، تحریم های تسلیحاتی با تمرکز بر برنامه موشکی ایران، یکی از مهم ترین کانال های تعبیه شده در قطعنامه ها برای سرایت دادن تحریم ها به سپاه است. این مسئله از قطعنامه 1747 آغاز شده و در قطعنامه 1929 به اوج رسیده است. در تمام این قطعنامه ها افراد و نهادهای مرتبط با سپاه به این دلیل تحریم شده اند که توسعه در برنامه موشکی ایران –که قطعنامه می گوید ابزار پرتاب سلاح هسته ای است- دخیل بوده اند. بنابراین برنامه موشکی ایران گذرگاه اصلی رویارویی قطعنامه ها با سپاه نیز هست.
4- علاوه بر همه اینها، تمرکز روی برنامه سلاح های متعارف ایران –که پاراگراف 8 قطعنامه 1929 آن را با جزئیات فهرست می کند- حاوی پیام دیگری هم هست و آن اینکه غربی ها بر خلاف آنچه ظاهرا می گویند از برنامه نظامی متعارف ایران اگر نگوییم بیشتر، حداقل به اندازه برنامه هسته ای و موشکی ایران نگرانند. امریکایی ها به خوبی می دانند که برنامه هسته ای ایران هرگز ماهیت انفجاری نداشته و بنابراین بخشی از برنامه دفاعی ایران محسوب نمی شود اما بدون سلاح هسته ای هم، ایران یک قدرت نظامی بسیار نیرومند است که برنامه موشکی تنها یک جنبه از توانایی های خارق العاده آن است.
توجه به این 4 نکته کفایت می کند که دریابیم موضوع تحریم های تسلیحاتی چرا تا این حد اهمیت یافته است.
نخست، روشن است که باقی ماندن تحریم های تسلیحاتی با تمرکز بر برنامه موشکی ایران به معنای دست نخورده باقی ماندن ستون فقرات تحریم های شورای امنیت علیه ایران است. چنانکه بالاتر گفتم هیچ تحریم عمده ای در قطعنامه های شورای امنیت وجود ندارد که هم زمان با برنامه هسته ای، به برنامه موشک های بالستیک ایران مرتبط نشده باشد.
دوم، این امر از برنامه آتی امریکایی ها پرده برمی دارد و با درجه اطمینان متوسط به ما می گوید هدف بعدی رژیم تحریم ها، برنامه موشکی ایران خواهد بود.
سوم، در شرایطی که منطقه خاورمیانه شعله ور شده است، اصرار بر حفظ تحریم تسلیحاتی ایران را باید بخشی از برنامه ژئوپلتیکی امریکا برای مرحله پسا توافق به حساب آورد. من پیش تر گفته ام که امریکا برای مرحله ما بعد توافق، دو برنامه از پیش طراحی شده دارد. یکی برای اثرگذاری بر محیط داخلی ایران که هدف از آن تغییر معادله قدرت در ایران با تکیه بر سرمایه اجتماعی ناشی از توافق هسته است و دیگری برنامه ژئوپلتیکی که هدف آن جلوگیری از تبدیل شدن توافق به سکویی برای جهش قدرت منطقه ای ایران است. ایجاد محدودیت های تسلیحاتی برای ایران بویژه مسدود کردن کریدورهای واردات و صادرات سلاح به روی ایران، بخشی از آن برنامه ژئوپلیتکی است که می خواهد به متحدان امریکا اطمینان بدهد توافق هسته ای به معنای هیچ سازش منطقه ای با ایران نیست. در یک ارزیابی دقیق تر، معنی اصرار بر حفظ این تحریم ها این است که امریکا می خواهد همچنان ایران را در مقابل گروه های تروریستی رها شده در منطقه و عقبه سعودی- اسراییلی آنها دست بسته نگه دارد. درست است که تا امروز اعمال این تحریم های تسلیحاتی چیزی بیش از یک شوخی نبوده و هرگز نتوانسته فرآیند تدارک تسلیحاتی جبهه مقاومت از سوی ایران را متوقف کند، اما اصرار امریکا بر حفظ آن تردیدی باقی نمی گذارد که بر خلاف آنچه افراد خوش گمان می پندارند، توافق هسته ای به هیچ وجه مقدمه ای برای بهبود رویکردهای امنیتی امریکا نسبت به ایران یا اصلاح سیاست های آن در سایر حوزه های هماوردی راهبردی با ایران نیست.
مقاومت تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در مقابل این درخواست دارای اهمیت راهبردی فراوانی است. هیچ توجیهی نباید منجر به سستی در این باره شود والا برنامه موشکی ایران پیش پای یک توافق بد قربانی شده است.
/خ
منبع:تسنیم