هم اندیشی - چرا مذاکرات در وین 4 پیشرفت نکرد؟

به شرط اینکه دولت و تیم مذاکره کننده از عواقب یک یا چند بار شکست مذاکرات هراسان نباشند، یک توافق خوب با امریکایی که اساسا چاره ای جز توافق کردن ندارد، دور از دسترس نیست.

پایگاه خبری تحلیلی هم اندیشی:- یکم- مسلما این تعبیر که مذاکرات وین ۴ شکست خورده اشتباه است. یک مذاکره دیپلماتیک، زمانی شکست خورده محسوب می شود که بر تداوم آن توافق نشود یا دو طرفین به این جمع بندی برسند که حتی صورت تداوم هم قادر به توافق نخواهند بود. اکنون هیچ کدام از این دو اصل برقرار نیست. هم بر سر زمان مذاکرات بعدی در انتهای خرداد تفاهم شده –و من اعتقاد دارم مذاکره دوجانبه، محرمانه و اضطرای بیشتری هم در این میان انجام خواهد شد- و هم اینکه هر دو طرف گفته اند به رغم دشواری کار هنوز تصور می کنند احتمال رسیدن به توافق تا پایان تیر ماه آینده وجود دارد. آنچه اتفاق افتاده این است که مذاکرات وین ۴، به محقق شدن انتظاری که از آن وجود داشت یعنی آغاز نگارش متن توافق جامع منجر نشده است. سوال این است که اولا چرا این اتفاق رخ نداده و ثانیا حال که دو طرف دریافته اند نوشتن یک متن مورد توافق آنقدرها هم ساده نیست، در آینده باید منتظر چه چیزی بود؟

دوم- مذاکره کنندگان ایرانی برای نخستین بار درباره چرایی عدم پیشرفت در مذاکرات اندکی صریح بوده اند. محمد جواد ظریف در توئیتر خود نوشته مذاکرات پیشرفت نکرد چون طرف مقابل بر اساس توهماتش مذاکره می کند. عباس عراقچی هم در تلویزیون گفت علت عدم پیشرفت مذاکرات زیاده خواهی امریکا بوده است. همین که تیم ایرانی از رویه کلیشه ای ابراز اعتماد به طرف امریکایی یا تلاش برای توجیه اقدامات خصمانه آن علیه ملت ایران دست برداشته، خود پیشرفت بزرگی است. اجازه بدهید به یاد بیاوریم که از ابتدا هم هدف گذاری کلان مذاکرات از دید سیاستگذاران اصلی کشور همین بود که یا به یک توافق خوب برسیم یا اگر نشد، اصول تفکر مقاومتی و روحیه و رویه بی اعتمادی به امریکا در جامعه ایرانی احیا شود و قدرت بگیرد. در واقع، اگر به سمت هر کدام از این دو هدف حرکت کنیم، ایران برنده بازی خواهد بود. اکنون تیم مذاکره کننده ایرانی خود می گوید که امریکا متوهم و زیاده خواه است و تا وقتی که شیوه مذاکره خود را اصلاح نکند، پیشرفتی رخ نخواهد داد. ارسال این پیام به جامعه که امریکا قابل اعتماد نیست از سوی ظریف و عراقچی (اگرچه آقای روحانی هنوز ساکت است) به عقیده من دارای ارزش راهبردی است و اگر به اندازه کافی صادقانه باشد –که ان شاء الله هست- خود به خود مسیر مذاکرات را اصلاح خواهد کرد.

سوم- اینکه مذاکرات در زمینه نگارش متن توافق جامع پیشرفت نکرده به عقیده من دارای دو دسته علت است: علت های راهبردی و علت های تکنیکی.

همه آنچه را که می توان «علت راهبردی عدم پیشرفت در مذاکرات وین ۴» خواند، در چند جمله قابل خلاصه سازی است. مهم ترین علت این است که رفتار دولت آقای روحانی و شیوه مذاکره کننده تیم فعلی بویژه در توافق ژنو، و مجموعه آدرس های آشکار و پنهانی که در این مدت به غرب ارسال شده، جملگی، حاوی این پیام بوده است که اصلی ترین و راهبردی ترین هدف برای دولت روحانی لغو تحریم هاست و از آنجا که روحانی و دولتش از این حیث خود را در اضطرار می بینند و آشکارا گفته اند که در صورت تداوم تحریم ها توان اداره اقتصاد کشور را ندارند، بنابراین طرف غربی تصور می کند اگر به اندازه کافی سرسخت باشد، می تواند هر امتیازی را از تیم ایرانی دریافت کند. در یک جمله امریکایی ها تصور می کنند دولت روحانی آنچنان نیازمند توافق است که در نهایت هیچ توافقی را با این استدلال که یک توافق بد است، رد نخواهد کرد. به همین دلیل تصور می کنم منطقی است اگر انتظار داشته باشیم دورانی از عدم پیشرفت پی در پی در مذاکرات ایران و ۱+۵ آغاز شود. امریکایی ها تلاش خواهند کرد با نشان دادن دورنمای تشدید تحریم ها در صورت عدم توافق به ایران، مقاومت دولت روحانی را در مقابل زیاده خواهی های خود در هم بشکنند. پیش از این بارها گفته ایم (و هر بار هم الیته در پاسخ ناسزایی جدید از آقای روحانی شنیده ایم) که یک توافق خوب با دشمنی همچون امریکا شکل نخواهد گرفت مگر اینکه این دشمن عمیقا درک کند محاسبات راهبردی ایران تابعی از شدت فشارها نیست و ایران سناریوهایی حاضر و آماده برای شرایط تشدید تحریم ها و عدم توافق دارد. هر گونه گره خوردگی بیش از حد مسائل اقتصادی به تحریم ها و تحریم ها به مذاکرات، تنها نتیجه ای که به بار می آورد این است که طرف مقابل را سرسخت تر، مطالبات آن را بیشتر و ما به ازاهای پیشنهادی اش را کمتر می کند. در واقع، و به طور خلاصه، آقای رییس جمهور باید بداند که وضعیت فعلی مذاکرات محصول برآوردی است که امریکا از محاسبات راهبردی دولت ایران دارد. به محض اینکه این برآورد تغییر کند –که قبل از انتخابات در حال تغییر بود- شیوه مذاکره امریکا هم متحول خواهد شد. کافی است روحانی ثابت کند لغو یا عدم لغو تحریم ها برایش مهم نیست، و عملا نشان بدهد که توان اداره کشور حتی در صورت تشدید تحریم ها را هم دارد؛ آن وقت خواهد دید که گشایش های فوری در مذاکرات رخ خواهد داد.

اما علت های تکنیکی هم کم اهمیت نیست. نخستین علت تکنیکی عدم پیشرفت در مذاکرات وین ۴ این است که هر دو طرف فعلا موضع حداکثری خود را بیان کرده اند. این منطق مذاکراتی از این دست است که مذاکره با بیان مواضع حداکثری شروع می شود ولی هر دو طرف می دانند جا برای چانه زدن وجود دارد و تازه پس از آن است که چانه زنی میلیمتری درباره جزء به جزء موارد آغاز می شود. بنابراین کاملا طبیعی است که دور اول کمی تلخ و تند باشد ولی می توان انتظار داشت که لااقل درباره آن دسته از مسائلی که دو طرف درباره نحوه حل آن اجمالا تفاهم دارند، نگارش متن توافق نهایی به زودی شروع شود. اما دسته ای از مسائل وجود دارد که ظاهرا درباره آنها راه حلی که هم تهران آن را بپذیرد و هم واشینگتن هنوز به دست نیامده است. منطقی این است که تصور کنیم

درباره این دسته از مسائل چانه زنی تا دقیقه آخر مذاکرات وین ۶ ادامه خواهد داشت و اگر بنا باشد تفاهمی انجام شود این تفاهم در لحظه آخر اتفاق خواهد افتاد.

علت تکنیکی دوم این است که این مذاکرات اساسا بر پایه توافق ژنو انجام می شود که آشکارا یک توافق بد بوده است. توافق ژنو ایران را به مثابه یک استثنا در نظر می گیرد، حق غنی سازی برای ایران قائل نیست مگر آن مقدار که غربی ها بپذیرند و می گوید درباره هیچ چیز توافق نخواهد شد مگر اینکه درباره همه چیز توافق شده باشد. به عقیده من، تیم ایرانی باید صادقانه این موضوع را بپذیرد که اگر امروز مذاکرات درباره توافق جامع به مشکل برخورد کرده از جمله به این علت است که توافق ژنو پایه ای نیست که بتواند یک توافق خوب را بر آن استوار کرد. دوستان مذاکره کننده که امروز می گویند امریکا متوهم و زیاده خواه است باید به یاد داشته باشند این همان امریکایی است که توافق ژنو از دل مذاکرات محرمانه با آن بیرون آمد. من پیش از این گفته ام، و تصور می کنم تیم مذاکره کننده دیر یا زود چاره ای جز پذیرش این امر نخواهد داشت، که تنها راه و بهترین راه رسیدن به یک توافق خوب با ۱+۵ خلاص شدن از شر الزامات و محدودیت هایی است که توافق ژنو مقرر کرده است. اگر بناست با ایران به عنوان یک استثنا برخورد نشود، حقوق ایران به رسمیت شناخته شود و تکالیفش هم زیاده خواهانه و متوهمانه معین نگردد، باید توافق نهایی را بر شالوده ای جدید به جز توافق ژنو استوار کرد.

اکنون می توان درباره سومین علت تکنیکی عدم پیشرفت در مذاکرات بحث کرد. اگرچه منابع غربی در این دو روز سعی کرده اند بگویند اختلاف اصلی میان دو طرف درباره مسئله «ظرفیت غنی سازی» است که ایران می تواند در طول گام نهایی حفظ کند ولی شواهد نشان می دهد موضوع عمیق تر از این است.

رسانه ها گزارش داده اند تیم ایرانی در مذاکرات وین ۴ بر اساس ۵ خط قرمز زیر مذاکره کرده است:

یکم- تحقیق و توسعه قابل مذاکره نیست

دوم- تمام تحریم ها باید در توافق نهایی به یکباره (و نه تدریجی) لغو شود.

سوم- درباره ظرفیت غنی سازی که ایران می تواند در گام نهایی حفظ کند، تنها نیاز ایران ملاک است نه چیز دیگر.

چهارم- ماهیت آب سنگین راکتور اراک باید حفظ شود

پنجم- در این مذاکرات مطلقا به مباحث دفاعی ایران ورود نخواهد شد.

درباره منطق این خطوط قرمز به زودی و در یادداشتی جداگانه بحث خواهیم کرد، ولی اگر این گزارش ها درست باشد –که ظاهرا هست- می توان گفت تیم ایرانی اصول راهنمای یک توافق خوب را یافته است. به شرط اینکه الگوی مذاکراتی تیم ایرانی به نسبت توافق ژنو تغییر کند، و به گونه ای باشد که غرب دریابد این اصول واقعی است نه تاکتیک چانه زنی، و همچنین به شرط اینکه دولت و تیم مذاکره کننده از عواقب یک یا چند بار شکست مذاکرات هراسان نباشند، یک توافق خوب با امریکایی که اساسا چاره ای جز توافق کردن ندارد، دور از دسترس نیست.

/خ
منبع:وطن امروز