الزامات امنیت ملی ایران در حمایت از سوریه

به گزارش هم اندیشی، با گذشت بیش از ۲۲ ماه از بحران سوریه و شکست کلیه طرح ها و برنامه های سیاسی و نظامی دشمنان سوریه، امروز این فرصت فراهم شده است تا کارشناسان و تحلیل گران در مراکز فکری و تصمیم ساز کشور بررسی های دقیق تری از الگوی رفتاری جمهوری اسلامی ایران در نوع مواجهه با بحران سوریه انجام دهند؟

به عبارت دیگر، در شرایطی که مسئولان جمهوری اسلامی ایران با صراحت بیشتری در مورد حمایت از سوریه صحبت می کنند و حتی از حاکمیت سوریه به عنوان خط قرمز ایران نام می برند، ضرورت دارد به صورت کاملا استدلالی و منطقی و بر پایه واقعیت های امنیت ملی در مورد ضرورت ها و چگونگی حمایت تهران از دمشق مباحث کارشناسی صورت گیرد. در واقع پرسشی که مطرح است این است که آیا عملکرد سیاست خارجی ایران در پرونده سوریه بر اساس معیارهای منافع ملی کشور می باشد؟

قبل از پاسخ به پرسش فوق، ابتدا لازم است سابقه و چگونگی روابط دو کشور ایران و سوریه مورد توجه قرار گیرد.

در این راستا، ایران از همان ابتدای اعلام استقلال سوریه این کشور را به رسمیت شناخت و سوریه نیز بر داشتن رابطه همکاری جویانه با ایران علاقمند بود. منتهی روابط دوستانه دو کشور در ابتدای دهه ۱۳۵۰ شمسی آغاز شد.

نقطه عطف در روابط دو کشور سفر چهار روزه حافظ اسد به تهران در سال ۱۳۵۴ شمسی بود. با این وجود، گسترش روابط ایران و سوریه در زمان قبل از انقلاب با چالش هایی مواجه بود. مانند رابطه حکومت شاه با رژیم صهیونیستی، سیاست های ضد عربی شاه و فاصله حکومت سوریه از بلوک غرب.

اما پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران، سوریه احساس کرد در موضوعات منطقه ای مواضع مشترک و بسیار نزدیک با ایران دارد. به همین خاطر، بیشترین مراودات سیاسی و مبادلات اقتصادی میان دو طرف بعد از انقلاب اسلامی انجام شد.

جمهوری اسلامی ایران نیز طی سه دهه گذشته اگر چه سنخیت های مشترکی در برخی حوزه های فکری و اندیشه ای میان خود با حکومت سوریه نداشت، اما بر پایه مجموعه ای از مسایل مشترک منطقه ای و بین المللی با حکومت سوریه رابطه قوی برقرار کرد.

با این وجود، از منظر منافع امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، الگوی توسعه همکاری های تهران و دمشق طی دهه های گذشته از یک منطق واقع گرایی تبعیت نموده است؛ بدین معنی که:

۱- جمهوری اسلامی ایران از ابتدای حیات سیاسی اگر چه تحت فشارهای منطقه ای و بین‌المللی فرصت زیادی برای ائتلاف سازی های منطقه ای بر پایه منافع ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی نداشته است، اما هیچ گاه در این مسیر نا امید نشده و شاید بتوان یکی از موفقیت های مهم ایران برای غلبه بر جبر ژئوپلیتیکی را همکاری و ائتلاف راهبردی با کشور سوریه دانست. به عبارت دیگر، توسعه همکاری های راهبردی با کشور سوریه بدون تردید یکی از مهم ترین عوامل پیشبرد رویکردهای سیاسی و امنیتی ایران در سطح منطقه بوده است و به نظر می رسد الگویی که ایران و سوریه در این خصوص دنبال نموده اند مبتنی بر واقعیت ها و نیازهای راهبردی دو کشور بوده است.

۲- موقعیت جغرافیایی سوریه موجب شده است تا رویکردهای حکومت سوریه در پیوند با مسایل ژئوپلیتیک خاورمیانه نقش مهم و تاثیرگذاری به کشور سوریه بدهد. به عبارت دیگر، خاورمیانه یک منطقه ژئواستراتژیک است و سوریه به عنوان یک عضو این منطقه در معادلات آن دارای نقش است. سوریه در میان کارشناسان سیاسی، بزرگ ترین کشور کوچک جهان نامیده شده است. شاید دلیل آن این است که این کشور کوچک اهمیت فوق العاده ای در منطقه ژئواستراتژیک خاورمیانه دارد. سوریه نیز بارها طی دهه های گذشته نقش محوری خود را در مسایل خاورمیانه به اثبات رسانده است.

۳-در عین حال، یکی از مشکلات جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چالش محیط عربی در پیرامون آن بود. این چالش به حدی بود که تداعی کننده رویارویی ایرانی-عربی بود و این فضا در جریان جنگ تحمیلی مورد استفاده حزب بعث عراق قرار گرفت. به همین دلیل، ایران در چنین شرایطی به شدت نیاز داشت تا این فضا را از طریق رابطه با سوریه مهار نماید. بدین ترتیب می‌توان گفت، وجود کشوری مانند سوریه با یک سیاست منطقه‌ای نسبتا مستقل در کنار ایران، در کاهش چالش ایرانی-عربی موثر بود.

۴- از طرف دیگر، نوع نگاه ایدئولوژیک ایران به مساله فلسطین به عنوان مساله محوری امت اسلامی، ایجاب می کرد تا ایران برای کم کردن فاصله جغرافیایی خود با سرزمین های اشغالی به انتخاب یک هم پیمان مناسب دست بزند. به عبارت دیگر، سرزمین سوریه برای ترجمه عملی نگاه ایدئولوژیک ایران نسبت به مساله فلسطین از طریق کم کردن فاصله جغرافیایی بود.

۵- هم چنین جمهوری اسلامی ایران برای پیگیری منافع شیعیان در خاک لبنان به رابطه با سوریه نیاز داشت؛ چرا که سوریه در آن زمان دارای نقش برتر در جغرافیای لبنان بود و ایران به بهره برداری از این قدرت نیاز داشت.

در چنین شرایطی، یکی از سناریوهایی که همواره مطرح بوده است و در بحران کنونی سوریه به صورت اجرایی در حال پیگیری است، تلاشی است که از سوی غرب، ارتجاع عرب و رژیم صهیونیستی برای فراهم کردن زمینه های تغییر در سوریه صورت می گیرد. هدف عمده این سناریو، جدا کردن سوریه از حلقه مقاومت و ایجاد شکاف در این حلقه می باشد. حتی مقامات آمریکایی بارها اعلام کرده اند که هدف آن ها از تلاش برای برقراری هر گونه رابطه با سوریه، جدا کردن این کشور از ایران است.

به خصوص این که برخی مولفه ها و ویژگی های تحولات سوریه را می توان دلایل محکمی تلقی کرد برای این که اوج گیری بحران سوریه با تحریک عامل خارجی و بر مبنای انتخاب هوشمندانه جهت به زانو درآوردن بشار اسد در تعدیل مواضع منطقه ای اش صورت گرفته است؛ چرا که هر گونه تغییر در مواضع منطقه ای سوریه می تواند تاثیرات جدی بر روندهای کنونی منطقه و تضعیف کمربند مقاومت داشته باشد. به همین دلیل، عامل خارجی بسیاری از ابزارهای موجود خود شامل ارسال سلاح، تدارک جنگ رسانه ای و فعالیت های تروریستی را به کمک جریان های اپوزیسیون که در سابقه فعالیتشان اولویت های ملی را تعقیب ننموده اند، به کار گرفته است.

بنابراین آن چه در سوریه در جریان است به شکل مستقیم و غیر مستقیم بر روی منافع جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار است؛ چرا که سوریه پل ارتباطی ایران با جبهه مقاومت است و تضعیف سوریه می تواند موجب کاهش قدرت مانور جبهه مقاومت و ایران شود. حتی برخی مقامات غربی و صهیونیستی این گونه اظهار نظر کرده اند که آن چه در سوریه اتفاق افتاده است، نتیجه آن را باید در داخل ایران دید.

در چنین شرایطی است که جمهوری اسلامی ایران با صراحت اعلام می کند سوریه خط قرمز امنیت ملی آن است و نباید این گونه تصور کرد که تهران حاضر به عقب نشینی از مواضع اساسی خود در پرونده سویه شود. به خصوص این که غرب در هم پیمانی با ارتجاع عرب پروژه تغییر در سوریه را با هدف ایجاد تغییرات اساسی در الگوهای منطقه ای دنبال می کند.

نویسنده: رضا مومن زاده/خ